Konkordans teriminin kullanımı eskisi kadar yaygın değil artık. Bankacının günlük hayatından, yoğun mesai harcadığı işler arasından çıktı ya da çıkmak üzere.
Tıpkı balans düzenlemesinin, evalüasyon muhasebesinin, faiz-komisyon reeskontu muhasebesinin şube çalışanının işleri arasından çıkması gibi.
Muhasebenin otomasyonu ve bankacılık sektöründeki vasıfsızlaştırma ( deskilling ) aynı hızda gelişiyor. ( Veya esnek uzmanlaşma, her neyse. )
"Uygun" teriminin Osmanlıca karşılığı için Ticaret Sözlüğü'nde muvafakat1, Fransızca karşılığı için de "concordance" diye yazmış, Orhan Hançerlioğlu.
Muvafakat mı?
Muvafakatın anlamı "rıza gösterme" imiş gibi düşünülüyor, halbuki öyle değil. Eş anlamlı sözcük bulacaksak muvafakata, "uzlaşma" denebilir. Uzlaşma, kabul etme, uyma...
Uyma, ancak uyum göstermekle olur. Orhan Hançerlioğlu, muvafakat karşılığını verirken işte bu "uyum" anlamını söylüyor bize, Fransızcası konkordans.
Sururi Kocaimamoğlu, Bankacılık Ansiklopedisinin konkordans bölümünde sözcüğün anlamını; uygunluk, mutabakat diye veriyor. Bir başka cümlede de konkordans, muhasebe kayıtlarının mutabakatı için kayıtların karşılaştırılıp uygunluk sağlanması, demektir diyor.
Konkordans bankacılık jargonunda, bir tür mutabakat listesinin / cetvelinin adı.
Konkordansı kontrol ettin mi veya konkordansı kapattın mı deniyorsa eğer, ad aktarması ( mecazimürsel ) ile sözcük tasarrufu yapılıyor demektir.
Yalnız bi' dak'ka, konkordansın bir anlamı daha var ki o da mutabakat. Şubeler cari hesapları arasındaki uyum'dur.
Latincede ( Late Latin ) concordantia biçiminde yer alan sözcük Fransızcaya ( old french ) concordance olarak, buradan da İngilizceye yine concordance olarak geçiyor.
Temel anlamıyla konkordans bir tür liste demek2 İngilizcede. Herhangi bir kitap veya kitap dizisindeki sözcüklerin listesi, dizin.
Concordance sözcüğünün İngilizcedeki dizin, liste anlamını görünce, bizim bankacılıktaki "banka birimlerinin şubeler cari hesaplarının mutabakatını sağlamaları için oluşturup takip ettikleri açık kayıt listesi" anlamı daha anlaşılır oluyor.
Dizin / kavram listesi, olarak ilk konkordans İncil için 1230 yılında tamamlanıp hazırlanmış, Hugo de Sancto Charo ( İncil müfessiri3 ) rehberliğinde. Sonra yayımcılık dünyasında özel önemi olan kitaplar için de sözcük listeleri, bu listelerin oluşturduğu kitaplar yazılır olmuş. Shakespeare ve James Joyce'un, klasik Yunan ve Latin yazarlarının eserleri için yapılanlar gibi.4
Resim : Konkordans kitapları.
Kaynak : Vikipedi, "Concordance" maddesi.
Bankacılıkta konkordans sözcüğüne gelirsek sözcüğün sonundaki dans ekinin bildiğimiz dans ile ilgisi yok tabii; ama özellikle geçmişte bankalarda konkordans kapamalarını takip etme görevindeki muhasebe görevlisi ile yine kaydı kapamak ile sorumlu şube çalışanı arasında, ( açık kalan kaydın kapama süreci boyunca ) yapılan telefon görüşmesi ve yazışmalarının zihinde yarattacağı tasarım ve çağrışım için ideal metafor bu dans eki.
Süreç şöyle işliyor: Önce bir banka birimi ( lehdar şube diyelim ) diğer banka birimi adına ( ona da amir şube diyelim ) mesela ödeme veya tahsilat yapıyor. Ardından lehdar şube bu işlemi muhasebeleştiriyor. Oluşturulan muhasebe kayıdının bir tarafı ( bankacılık jargonuyla bir bacağı ) lehdar şubenin mizanında amir şube adıyla açılmış olan şubeler cari hesabıdır. ( TL için 290, YP için 291 ile başlayan şubeler cari ana hesabının altında her şube için bir tali hesap açılır. )
Bu kayıt oluşturulduktan sonra kapamasının yapılması için amir şubenin de kendi mizanında 290 / 291 ile başlayan lehdar şube adıyla olan ŞCH'nı ( şubeler cari hesabı ) çalıştıracak bir muhasebe kaydı yaratması gerekiyor. Aksi halde kayıt açık kalıyor, yani mutabakat sağlanacak bir kayıt daha konkordans cetveline eklenmesi gerekiyor.
Örnek
Amir şube talimatı ile amir şubenin yaptığı harcamanın bedeli için lehdar şube gişesine gelen A kişisine 100 TL nakit ödeme yapılacak diyelim.
Lehdar şube muhasebesi aşağıdaki gibi oluyor.
--------------------- / ------------------------
290...... ( amir şube ) 100,00 TL
010 100,00 TL
-------------------- / -------------------------
Bu muhasebe oluşturulduktan sonra kayıt konkordans cetvelinde açık kayıt olarak görünüyor. Ta ki aşağıdaki kayıda benzer bir kayıtla kapatılana kadar.
--------------------- / ------------------------
880..... 100,00 TL
290..... ( lehdar şube ) 100,00 TL
-------------------- / -------------------------
Kabaca böyle.
Hata ve zühul müstesnâ.
Erdal Bilgen
03 Mart 2022 Perşembe
Dipnot
1) Arapça ṭbḳ kökünden gelen mutabakat , "örtüşme, uyma" anlamına geliyor.
wfḳ kökünden gelen muvafakat, "uyma, uygunluk" ve "uzlaşma" demek;
yine aynı kökten gelen muvaffak ise "talihli, kısmetli" anlamlarında. (Ar. tevfіḳ “uygun duruma getirmek, başarıya ulaştırmak”tan muvaffaḳ)
Bu kadar sözcüğü niye art arda sıraladım?
Konkordans, mutabakat, muvaffak ve muvafakat sözcüklerinin; uygunluk anlamıyla olan ilişkisini, ortaklıklarını görünür kılmak için...
2) Longman'in concordance maddesini şöyle çevirdim, ( concordance'yi de konkordans yaptım.) =
1)Bir kitapta veya kitap setinde kullanılan tüm sözcüklerin, nerede kullanılabileceğine ilişkin ve kullanımında nasıl bir yol izlendiğine ilişkin bilgi veren, alfabetik liste.
"Bir Shakespeare konkordansı."
"Kutsal kitap için bir konkordans."
2)Bilgisayar veritabanında tutulan ,Kitap, dergi vb'lerdeki tüm sözcüklerin yer aldığı, belli bir sözcüğün her bir örneğini gösteren, bir liste.
"Konkordans satırları"
3)Bir başka şeye benzer olma durumu ya da onunla uyumlu olma durumu.
"İki teklif arasındaki konkordans."
3)Tefsir ile uğraşan ilahiyatçılara verilen isim.
4) Kitaplar için yazılan konkordans ne işe yarıyor?
- Hazırlanan dizinle kaynak kitaptaki önemli sözcükler ve bu sözcüklerin metinde geçtiği yerler gösteriliyor,
- aynı sözcüğün farklı kullanımları veriliyor,
- sözcüğün kullanım sıklığı görülebiliyor,
- hangi bağlamda hangi anlamların kullanıldığı çözümleniyor,
- dilbilgisel açıdan ( batı dillerinde birbirinden farklı yazılan ) çoğul-tekil, eril-dişil sözcüklerin ilişkilendirilmesi mümkün oluyor vb.