moralite sorgulaması
moralite araştırması
moralite değerlemesi
moralitesi yüksek
moralitesi düşük
Moral, Türkçeye iki anlamla geçmiş.
1- Ahlâk ( İngilizcesi “moral" )
2- Güçlük karşısında dayanma gücü ( İngilizcesi “morale” ). Aslında buradaki moral, başlangıçta ahlâkî değerlere bağlılıktan doğan dayanma gücü anlamında iken sanırım yalnızca "dayanma gücü” anlamına gelir olmuş.
Moralite terimi ise ( İngilizcesi “morality” ) doğru ve yanlış kavramı hakkındaki fikirler, kabul gören davranışlar anlamına geliyor.
Buradan göndermeyle bankacılıkta moralite dendiğinde, moral değerlere ( ahlaki değerlere ) bağlılık denmiş oluyor?
-Öyle mi oluyor?
-Olmuyor.
Bankacılıkta kullandığımız moralite sözcüğünün, yukarıya “moral" sözcüğü için yazdığım iki anlam ile doğrudan ilgisi yok; ilgileri dolaylı.
Bankacılıkta nezaket ( politik doğruculuk ) bazen asıl söylenmek isteneni doğrudan söylemek yerine böyle dolaylı anlatmaya sebep oluyor.
Bildiğim haliyle, bankacılıkta moralite sözcüğünün başat anlamı ödeme kabiliyetidir; dolayısıyla moralite sorgulamasında senet protestosu, karşılıksız çek sorgulaması, icra dosyası konuları, tecrübe ve itibardan önce araştırılır. Kredinin geri dönüşü sağlanamayacaksa bizim moralite terimimiz, kişinin "ticari ahlakı" ve buna bağlı olarak da "ticari itibarı” anlamlarını daha anıştırmaya ( ihsas etmeye ) fırsat bulamadan dosya red ile kapanmış olur.
Moral sözcüğünün bankacılık dışındaki anlamı / etimolojisi konusunda öğrendiklerimi ( vardığım sonucu ) bilmek isteyen olursa eğer okumaya devam edebilir. Çünkü belki de terim, bankacılıkta ilk kullanıldığında kastedilenin, bugün vardığı anlamdan çok ahlak normlarına itaat; kurala, örfe, adete sadakat olduğu; kişiye ait karakter, huy üzerinde durduğu sonucu çıkabilir böylelikle.
Ethos, Yunanca karakter, huy demek. Kişinin karakteri ve huyu… Ethos sözcüğünün çoğul hali ise “ethe”. Ethe, karakter ve huydan başka iki anlam içeriyor. Sözcük İlk kullanıldığı zamanlarda, canlı bir varlığın mekanı, sığındığı yer, ortamı demek iken sonraki kullanımlarında örf, adet, töre, belli gurubun yaşam biçimi anlamlarını da almış. Ethika sözcüğü ise ethe’ye ilişkin konular anlamına geliyor. Bir de “ethikos” var ki bu da Türkçede etik dediğimiz, felsefe disiplininin adı. Romalılar ethikos’a “moralis” demişler. Moralis sözcüğünü ilk Cicero kullanmış. Fakat ethikos’tan moralis’e geçişte bir anlam farklılığı da olmuş. Ethikos, kişisel alana ilişkin karakter, huydan söz ederken, moralis ayrıca belli gruba ait kurallar anlamını da eklemiş kavrama. Bugün İngilizcede, Fransızcada, Türkçede moralite ve etik günlük dilde aynı anlamda kulanılıyorsa da ( kullanıldığı oluyorsa da ) ikisi arasında fark bulunuyor.
Moral, olgu alanındadır. Adil olma, iyi olma, erdemli olma konusunda kendine göre davranış ölçüleri verir. Etik ise bilgi alanındadır. Adil olmak nedir, doğruluk nedir, erdem nedir gibi kavramların bilgisini arar. Temel sorulara yönelir. Moral konularında kişi “bu nedir?” diye sorup var olanı, olguyu öğreniyor; etik konularında ise kişi “bunların anlamı ne?” diye sorarak bilgi oluşturuyor, çözümlüyor.
Örneğin "mesleki etik" üzerinde konuşulabilirken, firma sahibinin etiğinden söz edilmez, moralitesinden söz edilir. "Bu yaptığınız hiç etik değil" dememeli; onun yerine, moral bakımdan zayıf, moral değerlere bağlı değil, uygunsuz demek daha yerinde olacak belli ki.
Erdal Bilgen
20 Mayıs 2020 Çarşamba
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder