A. Kısaltma Türleri
1. Kısma ad / akronim
2. İlkharf Kısaltması
3. Kırpma
4. Ünlü harfsiz kısaltmalar
B. Kısaltmaların Okunuşu
1. Türkçe kısalatmaların okunuşu ve bir örnek olay
2. Yabancı kısaltmaların okunuşunda benimsenen anlayışlar
C. Yazışmalarda Kısaltmalar
1. İngilizceden Türkçe Banka içi yazışmalara giren kısaltmalar
2. Türkçede kullanılan kısaltmalar
Ç. Bankacılıkta da kullanılan birkaç kısaltma hakkında
D. Dipnot
E. Kaynak
A- KISALTMA TÜRLERİa
1. Kısma ad / akronim : Kısma ad, kısaltılacak sözü oluşturan sözcüklerin ilk harfleri veya ilk heceleri veya seçilmiş kısımları kullanılarak oluşturuluyor. Kısma ad ( akronim ), yeni bir sözcük olduğundan harf harf değil bir sözcük nasıl okunursa öyle okunuyor.
Örneğin,
MASAK ( MaliSuçları Araştırma Kurulu )
DASK ( Doğal AfetSigortaKurumu )
BASİSEN(Banka-Finans ve Sigorta İşçileri Sendikası )
2. İlkharf kısaltması: İlk harf kısaltması, kısaltılacak sözü oluşturan sözcüklerin ( bağlaçlar dışında ) ilk harfleri kullanılarak yapılıyor. Akronim oluşturmadaki gibi sözcüklerin heceleri veya belli kısımları alınmıyor. Bu kısaltmalar akronimdeki gibi değil, harf harf okunuyor.
Örneğin
BDDK ( Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu )
TCMB ( Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası )
3. Kırpma : Sözcüğün bir bölümünden oluşturulan kısaltmadır. Bu kısaltma artık ( aynı anlama gelen ) yeni bir sözcüktür. ( Noktalı kırpma için yeni bir sözcük oluştuğu söylenemez. )
Noktalı kırpma kısaltması, belli sözcüklerin sık kullanılmasının gerektiği günlük mesajlaşmalarda kullanılıyor daha çok.
Sun-ta = suni tahta
4. Ünlü harfsiz kısaltma : Bir sözcüğün ünlü harfleri yazılmadan da anlaşılabilmesinden yararlanılarak yapılan kısaltmalardır. Bizim kısaltma geleneğimizde bu eğilim hep vardı. Örneğin: Bşk., Bknz., Sf., Sn
Sosyal medyada, kısa mesaj yazışmalarında ve diğer teklifsiz ( resmi olmayan ) yazışmalarda sıkça kullanılıyor.
CMYLMZ : Cem Yılmaz
Blgnz : bilginize
Ltf : lütfen
B- KISALTMALARIN OKUNUŞU
Türkçe Kıslatmaların okunuşu
Bankacılıkta kullanılan kısaltmaların yazılışındac pek sorun çıkmıyor; asıl karışıklık okunuşlarında görülüyor.
· 1928 yılında yürürlüğe giren Türk Harflerinin Kabulü Kanununda6
· 1928 yılında harflerin okunuşlarının halka öğretilmesi için bestelenen Harfler Marşında,
· 2004 yılında standartlaştırılan kodlama sistemindeç
· eğitim,öğretim kitaplarında
harflerin nasıl okunacağına ilişkin açık bilgiler yer almasına rağmen K’lerin “ka”; “H’lerin “ha”, “aş” veya “haş”; S, M, N gibi ünsüzlerin “es”, “em”, “en” okunması yönünde bir eğilim,
bu yönde bir gelenek oluşmuş. Diyelim yeni üretilmiş SPK kısaltması yaygın biçimde “sepeka” biçiminde okunmaya başlıyor.
Bankacılıkta sık kullanılan birkaç kısaltmanın okunuşu şöyle :
KDV: ka-de-ve
SGK: se-ge-ka
KMH: ka-me-aş
DTH: de-te-aş
BCH: be-ce-aş
KKDF: ka-ka-de-fe
EURO : yuro
KKDF: ka-ka-de-fe
EURO : yuro
Burada harflerin bazıları Türkçe okunmuyor. Harfler okunurken rastgele birkaç dil ( o dildeki okunuşları ) kullanılıyor.
Aşağıya latin harflerinin birkaç dilde nasıl okunduğunu gösteren bir tablo hazırladım. Yukarıda yer alan kısaltmalardaki harflerin okunuşuna bu tablo ile birlikte bakınca, bir kısaltmayı okurken hangi dilleri kullandığımız daha rahat anlaşılıyor.
Aşağıya latin harflerinin birkaç dilde nasıl okunduğunu gösteren bir tablo hazırladım. Yukarıda yer alan kısaltmalardaki harflerin okunuşuna bu tablo ile birlikte bakınca, bir kısaltmayı okurken hangi dilleri kullandığımız daha rahat anlaşılıyor.
Örneğin “kredili mevduat hesabı”nın kısaltması olan KMH kısaltmasındaki harfleri sırasıyla Fransızca, Türkçe, Fransızca dilinde okuyoruz. [ ka-me-aş, ( muhtemelen bu okunuş ka-em-aş'tan dönüşmüş )]
Örnek olay =
2016 yılında çalıştığım bankada SMHT kısaltması türetildi. Açılımı, Satış Odaklı Müşteri Hizmetleri Temsilcisi. Türkçe sözcüklerden oluştuğu halde kısaltmanın okunuşu “es-me-ha-te” diye sunuldu. Okunuşa itiraz gelmedi, hızla benimsendi. Ne tamamıyla Türkçe ne tamamıyla İngilizce; ne Almanca ne Fransızca okunuştu. Yani herkesin bu kısaltmayı aynı biçimde okuyabilmesi ancak ezberlemesi ile mümkündü.
SMHT( es-me-ha-te )
Es – harfin İngilizce veya Fransızcada okunuşu
Me- Türkçe
Ha- Almanca
Te- Türkçe veya Fransızca veya Almanca
Yabancı Kısaltmaların okunuşunda benimsenen anlayışlar :
Yabancı dillerden dilimize giren kısaltmaların okunuşlarında benimsenen anlayışları dört başlık altında ( dört önerme altında ) topladım.
1- “Yabancı dildeki kısaltmalar kendi dillerinde okunur.”
Bu anlayışa göre örneğin : s.v. OK, cv, PC, euro, CIF, OECD, FBI, IBM İngilizce okunmalıdır. Öyle de oluyor. Bu kısaltmaların İngilizce okunması yaygın; fakat Türkçe okunması benimsenen yabancı kısaltmalar da var. Örneğin: USD, GBP, IMF, pvc, lpg, WC, NATO gibi Eğer bu anlayış benimsenirse, tutarlılık için, Türkçe okumaya alıştığımız kısaltmaları da İngilizce okumaya başlamak gerekir.
2- “Sadece - yabancı dildeki - özel isimlerin kısaltması kendi dillerinde okunur.”
Yabancı dildeki kısaltılmış özel isimler : OECD, IMF, ICC, FBI, CIA gibi İngilizce okunmalı. Bu özel isim kısaltmaların İngilizce okunması zaten yaygın, fakat İngilizce okunması benimsenmiş olan cins isimler var ki o zaman tutarlı olmak için onları da Türkçe okumaya başlamak gerekiyor. PC, cv, IQ, Euro, CEO, cc, bcc gibi. Ayrıca, Türkçe okunması benimsenmiş özel isimleri de İngilizce okumaya başlamak gerekiyor. NATO, ILO, IRA
BMW, Almanca; KLM, Flemenkçe; ETA, Baskça; PASOK, Yunanca nasıl okunacak, sorusuna yanıt bulmalı.
3- “Kısaltmalarda herkes kendine göre seçim yapar. Kısaltma yaygınlaşmışsa yaygın haliyle okunmalıdır. ” d
Bu durumda nasıl istiyorsak, nasıl duyduysak, yaygınlaşanın hangisi olduğunu düşünüyorsak o şekilde okumalı, söylemeliyiz. “Nato” mu, “neyto” mu; “ay-em-ef” mi, “i-me-fe” mi biz karar vereceğiz.
Bir de karar verilmiş, yaygınlaşmış, benimsenmiş, aşağıdaki gibi örnekler var ki bunları benimseyemesek de kullanacağız bu anlayışa göre.
Örnek :
wi-fi: İngilizcedeki gibi vay-fay değil, Türkçedeki gibi vi-fi değil, kendimize göre olanı, duymuş olduğumuz şekliyle, yaygın şekliyle okunuşu vay-fi demeliyz.
A+ : İngilizcedeki gibi ey-pılas değil, Türkçedeki gibi a-artı değil, kendimize göre okunuşu, yaygıh şekliyle okunuşu, a-pılas
6S : İngilizcedeki gibi siks-es değil, Türkçedeki gibi altı-se değil, kendimize göre okunuşu, yaygın okunuşu, altı-es
S-400
www.trt.com.tr:
İngilizcedeki gibi “dabılyu dabılyu dabılyu dot ti ar ti dot kom dot ti ar” değil
Türkçedeki gibi “ve ve ve nokta te re te nokta com nokta te re” değil,
Kendimize göre okunuşu, yaygın okunuşu, ve ve ve nokta te re te nokta kom nokta te re
4- “Türkçede kullanılan yabancı olsun olmasın tüm kısaltmaların Türkçe harflerle okunması veya Türkçe sözcük gibi okunması gerekir.”
NATO = nato
IMF = imefe
NTV = neteve
CNN = cenene
HSBC = hesebece
QNB = küunebe
SLA = selea
FTE = fetee
KDV = kedeve
DTH = detehe
BCH = becehe
C- YAZIŞMALARDA KISALTMALAR
İngilizceden, Türkçe banka içi yazışmalara giren kısaltmalardan başlıcaları
asap: as soon as possible – En kısa zamanda
fyi : for your information – Bilginize, Türkçesi “b.i.”
btw :by the way - Bu arada, bu vesileyle ( Yani ana konunun dışında anlatacak olduğunuz bir şey varsa onu anlatmadan önce bu kısaltma kullanılır )
N/A: 3 farklı anlamı var.
not available : mevcut değil
not applicable : uygulanabilir değil
no answer : cevap yok, anlamına gelir. Formlarda kullanılır.
Not applicable / uygulanabilir değil’e örnek = "Bu soru benim durumumda geçerli değil" gibi bir anlamı vardır. Diyelim çocuğunuz yok "çocuğunuz kaç yaşında?" gibi bir soruya cevap olarak n/a yazabilirsiniz. Formda yazılı soruyu yanıtlamaya ihtiyaç olmadığını gösterir.
TBA: to be announced – Bildirilecek
rsvp: répondez, s’il vous plait ( please reply ) – Cevap rica ederim.
( İngilizce yazışmalarda ve Türkçe yazışmalarda sıkça kullanılan kısaltmalara ilişkin listelere çeşitli internet sitelerinden ulaşılabiliyor. )
Türkçe e-posta yazışmalarında kullanılan kısaltmalardan başlıcaları
i.ç – iyi çalışmalar
b.i – bilgi içindir.
blg - bilginize
syg - saygılarımla
ltf – lütfen
tşk – teşekkür ederim
Hn – hanım
Ç- BANKACILIKTA KULLANILAN KISALTMALARIN BİRKAÇI HAKKINDA
No kısaltması
Numara sözcüğünün kısaltmasıdır. Numara sözcüğünde “o” harfi olmamasına karşın, kısaltmada “o” harfi var. Numara sözcüğü dilimize İtalyancadan girmiş. “Numero”.
Dilimize ilk girdiğinde numero olarak telaffuz edilirken daha sonra ses uyumuna tabi olup numara olarak değişmiş.
İngilizce ve Fransızcada da numaranın kısaltması no.
Latince numerus sözcüğü, nombre olarak Fransızcaya geçmiş. Bu durumda no kısaltması ( sözcüğü değil ) Türkçeye , Fransızcadan gelmiş olmalı.
No kısaltması yerine Türkçede nu ve nr kısaltmaları önerilmişti; yaygınlaşmadı.
Ltd kısaltması
Türkçede sözcük limitet; yani sözcüğün içinde “d” harfi yok. Kısaltmada ise “d” harfi var. Bu durumda uluslararası kısaltma “ltd” olduğu için, kabul görmüş olmalı; Cm kısaltmasında olduğu gibi.
İngilizcede de kısaltma Türkçede olduğu gibi “ltd”; fakat sözcük İngilizcede “limited” biçiminde yazılıyor, yani İngilizcede kısaltma ile sözcük uyumlu.
DİPNOT
a) Kısaltmaları ayrıntılı ele alan fazlaca bir kaynağa rastlamadım. Bulduğum Türkçe kaynaklarda, kısaltmaların sınıflaması yapılmıyordu. Karşılaştığım İngilizce bir iki siteb kısaltmaları üç ila altı başlık altında topluyordu; ben bu sınıflamaya ünsüzle yapılan kısaltmaları da ekledim. Kısaltmaların Türkçe için dört başlık altında toplanmasının yerinde olacağını düşündüm. İlgili Türkçe kaynaklara ulaşamadığım için de bazı terimlerin Türkçe karşılıklarını uydurdum. İlkharf kısaltması, kırpma, ilk bölük kırpma, orta bölük kırpma, son bölük kırpma, çoklu kırpma, dönüşen kırpma, noktalı kırpma, ünlü harfsiz kısaltma, adlandırmaları benim yakıştırmam oldu. Türkçede kabul edilmiş yaygın adlarının olduğunu öğrenirsem, döner bu yazıdaki adları ona göre düzeltirim dedim.
Clipped’ı, bir tür kırpma (truncation) olduğunu düşünerek, dönüşen kırpma adı ile sınıflamaya ekledim.
Aphesis’in Türkçede bir örneğini göremediğim, bulamadığım için Türkçede yeri olmadığını düşünerek onu sınıflamaya eklemedim.
Portmanteau’nun ( kaynaşık sözcük ) kısma addan ( akronym ) farklı olmadığını düşünüyorum; bu yüzden onu da sınıflamaya eklemedim.
b) Lyberty.com2
In writing, an abbreviation is any shortened form of a word or phrase.
Note, however, that there are types of abbreviations; the most common being acronyms and intialisms.
acronym- (a type of abbreviation)
A word formed from the initial parts (letters OR syllables OR arbitrary parts) of a name.
Examples: NATO (North Atlantic Treaty Organisation)
initialism- (a type of abbreviation)
A group of initial letters used as an abbreviation for a name or expression, each letter being pronounced separately.
For example, "BBC" (British Broadcasting Corporation), or "PBS" (Public Broadcasting System).
The key difference between an acronym and an initialism is that an acronym forms a new word, while an initalism does not.
For example, you say "nay-to" for NATO; this means you are saying a word, as opposed to saying each letter (ehn-ay-tee-oh).
So "NATO" is an acronym. But "U.K." is an intialism for United Kindom: you say each letter individually (you don't say "yuk", so you know it's not a word). Also, the periods are a dead-giveaway that's it's an intialism...
There are other types of abbreviations as well. Consider, for example, the truncation....
truncation -(a type of abbreviation)
An abbreviation of a word consisting only of the first part of the word.
Most often used in a context (such as for mail) where certain words must be written (and read) repetitively.
Examples: Tues. = Tuesday; Dec. = December; Minn. = Minnesota; Eur = Europe, European
So, here's your first test: "HTML": abbreviation, acronym, or initialism?
Well, it is an abbreviation, because it's a shortened form of "Hyper-Text Markup Language".
But it's not an acronym, because it's not a word! (You can tell, because you don't say "heh-teh-mehl"; you say "aych-tee-ehm-ehl".)
And it is, as you may have guessed, an intialism, for the same reason it's not an acronym (you pronounce each letter separately).
dailywritingtips.com3
This is a guest post by Letia Graening.
An abbreviation is defined as a shortened version of a word or phrase. But did you know that there are many different types of abbreviations? Here is a list of abbreviation types:
Acronym– This forms a word using the initial parts or first letters of a name. For example, ABBA, MADD, and OPEC are all acronyms that take the first letter from each word to form a new word. Lesser known acronyms include scuba and laser. The latter examples show that not all acronyms have to be capitalized.
Initialism– Also called alphabetism, this is a group of letters, each pronounced separately, used as an abbreviation for a name or expression. Examples include: CD, TV, and UK.
Truncation– This type of abbreviation consists only of the first part of a word. These are most often used when referring to proper titles such as months of the year or days of the week, e.g., Mon., Fri., Apr., Oct.
Clipped– Similar to truncation in that you are using a part of the word to form the abbreviation, but in this case you’re using either the middle or end. Common clipped abbreviations include phone (telephone) and fridge (refrigerator).
Aphesis– In this case, you have dropped the unstressed vowel at the beginning of the word. These are often unintentional and casually spoken versions of the words. Perhaps the best example is ’cause instead of because.
Portmanteau– The blending of two or more words will give you a portmanteau. Some of my personal favorites include liger (lion and tiger), spork (spoon and fork), skort (shorts and skirt), and brinner (breakfast and dinner).
Some things to consider when using abbreviations:
Anyone can make up an abbreviation and many are non-standard. They should, therefore, be left out of formal writing.
If the full word would be capitalized (e.g., Sunday or January), make sure to capitalize the abbreviation (e.g., Sun. or Jan.).
c) Kısaltmaların yazılışı ile ilgili birkaç dilbilgisi kuralı8
1. Büyük harflerle yapılan özel ad kısaltmalarında nokta kullanılmaz. TBMM, THY ( T.C. gibi gelenekleşmiş kısaltmalar istisna )
2. Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır ve kısaltmadan sonra nokta konulmaz. Cm ( santimetre gibi )
3. Kısaltılan sözcük; unvan, rütbe; özel ad ise büyük harfle başlar; cins isimse küçük harfle başlar.
a. Av. Ahmet, Dr. Mehmet…. “Adaylardan dr. ve av. olanların…”
b. Güniz Sok., “ Haritada birçok sok., cad. vb.”
4. Küçük harflerle yapılan kısaltmalara gelen eklerde sözcüğün okunuşu esas alınır. Cm’sinin ( santimetresinin), kg’ını ( kilogramını )
5. Büyük harflerle yapılan kısaltmalara gelen eklerde harflerin okunuşu esas alınır. THY’nin, TL’den
6. Büyük harflerle yapıldığı halde sözcük gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır. NATO’da, BOTAŞ’ın
7. Özel ad kısaltmaları ilk harfi büyük, sonraki harfi küçük yazılmamalı Thy değil THY, Nato değil NATO
8. Sonunda nokta veya üs işareti bulunan kısaltmalardan sonra gelen eklerden önce kesme işareti kullanılmaz ve ek bitişik yazılır. Alm.dan, ( Almancadan ), İng.nin ( İngilizcenin ), cm2nin ( Santimetrekarenin )
ç) Türk kodlama sistemi =
TDK çalışma grubu tarafından 08 Ocak 2004 yılında belirlenmiş ve TSE tarafından 19/04/2005 yılında yayınlanmış, TSE’nin 2005/TS – 13148 sayılı belgesi ile standart hale getirilmiştir.
d) Kısaltmaların okunuşu ile ilgili görüşler
Türk Dil Kurumu'nun (TDK) İmla Kılavuzu'nda "k" harfinin "ke" olarak okunması gerektiğine işaret ederek, TCK (Türk Ceza Kanunu), SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu), MGK (Milli Güvenlik Kurulu) ve terör örgütü PKK ifadelerini bu kuralın dışında tutması, dilbilimciler arasında tartışma yarattı.
TDK Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın: İmla bir gelenektir. Alfabemizdeki 'k' harfinin adı ve okunuşu kılavuzda 'ke' olarak belirlenmiştir. Ancak MGK (Me Ge Ka), TCK (Te Ce Ka), TSK (Te Se Ka), SSK (Se Se Ka), PKK (Pe Ka Ka) gibi bazı kısaltmalardaki k harfinin, basın organlarında, bilimsel yayınlarda ve mevzuatta 'ka' olarak okunması yaygınlaşmıştır.
Ali Püsküllü (Dilbilimci): TDK'nın açıklaması yanlış. İnce ünlülerle ince, kalın ünlülerle kalın okunması bilimsel kuraldır. 'k' harfi 'ka' olarak okunamaz ve bazı kısaltmalar muaf tutulamaz.
Necmiye Alpay (Dil uzmanı - yazar): 1928'de harflerle ilgili çıkan yasada bu sessiz harflerin hepsi 'e' ile okunarak yazılmıştır. Ancak bu istisnaları açıkça koymamışlardı, şimdi koyuyorlar. Türkçede de istisnalar olur.
Doç. Dr Engin Uzun: (Ankara Üniversitesi Türkçe Öğretim Merkezi Başkanı): Kısaltma yaygınlaşmışsa, yaygın haliyle okunmalı, yeniyse, harfin adı ve okunuşu neyse öyle okunmalıdır. Kısaltmalarda herkes kendine göre seçim yapar.
( 18/11/2004 tarihli Milliyet Gazetesinden alıntı olduğu not edilmiş )
e) Yazışmalarda kullanılan kısaltmaların listesini veren birkaç sitenin bağlantısı
Eposta, SMS, internet sohbetlerindeki yazışmalarda en çok kullanılan kısaltmalar
(İnternet acronyms - Text messaging abbreviations - Sms abbreviations )
Epostada kullanılan kısaltmalar
( List of email subject abbreviations ) https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_email_subject_abbreviations
İngilizce internet argosu
( English internet slang )
Türkçe iş hayatında kullanılan kısaltmalar
KAYNAK
1. Ana Yazım Kılavuzu, Ömer Asım Aksoy, Adam Yayınları 4. Basım Mart 1991 sf. 67
2. Kısaltma türlerinin tanımlandığı internet sitesi. Lyberty.com
3. Kısaltma türlerinin tanımlandığı internet sitesi. dailywritingtips.com
https://www.dailywritingtips.com/all-about-abbreviations/
5. Prof. DR. Efrasiyap Gemalmaz’ın 1979 yılında, Türk Standartları Enstitüsü Standart Hazırlama Dairesi Başkanlıgı’nın görüş alma yazısına cevap
6. 1.11.1928 gün ve 1353 sayılı “Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun” Resmi gazete yayın tarihi 03/11/1928 resmi gazete nu: 1030
7. TDK; Ses, harf, alfabe başlıklı sayfa, erişim tarihi 27 Mayıs 2018 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=174:Ses-Harf-
8. TDK kısaltma yazım kuralları
Erdal Bilgen
24 Haziran 2018
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder