· Neden protesto çekmek, ihtarname çekmek, telgraf çekmek diyoruz da “çekmek” eylemi yerine bir başka yardımcı eylem kullanmıyoruz, örneğin düzenlemek eylemini kullanmıyoruz?
· Kullanıyorsak, "ihtarname çekmiş” yerine “ihtarname düzenlemiş” deyince aynı şeyi mi anlatmış oluyoruz?
· Telgraf yazdım yerine, telgraf çektim veya ihtarname düzenledim yerine, ihtarname çektim demek fazladan ne anlam veriyor?
Keşide (b) Farsça sözcük; Türkçe karşılığı çekmek. Esrarkeş, esrar çeken; çilekeş, çile çeken anlamına geliyor. Eskiden piyango keşidesi denirken şimdi onun yerine piyango çekilişi deniyor.
Poroy / Tekinalp, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları adlı kitabın poliçe, kavram ve tarafları bölümünde poliçe tarafları arasındaki ilişkiyi 117. sayfada şöyle anlatıyor : (1)
“.... senedi düzenleyen ( keşideci ), üçüncü bir kişiye ( muhatap ) poliçede gösterilmiş olan diğer bir şahsa ( lehdar ) veya onun emrühavalesine, (c) vadede belirli bir meblağı ödeme hususundaki emrini, kanunun aradığı şekil şartlarına uyarak yöneltir.”
Keşide etmek ( diğer deyişle poliçe çekmek, çek çekmek ) keşidecinin muhataba ödeme emrini yöneltmesidir. Keşidenin terim anlamı, ( senedi düzenlemekten başka ve daha fazla ) muhataba görev yüklemek, iş atamak, ödeme emri yöneltmektir. Düzenlemek kelimesinden farkı da burada.
6762 sayılı mülga Türk Ticaret Kanunu’nun kambiyo senetleri hükümlerine baktığımızda ( aşağıdaki tablo ) poliçe ve çekin keşide edildiği, bononun ise tanzim edildiği ifadeleri yer alıyor. Yasada ifadelerin bu biçimde yer alması rastlantısal değil.
Poliçe keşide edilir, Çek keşide edilir fakat Bono keşide edilmez; Bono tanzim edilir veya ihdas edilir.
Söz konusu kanun maddelerinden öğrendiğimiz üzere bono keşide edilmez, ihdas edilir. ( yani meydana getirilir, oluşturulur ) veya tanzim edilir ( yani düzenlenir. )Tanzim kavramının içinde düzeltme, sıraya koyma, düzene koyma anlamları da var.
Bono tanzim edilir, düzenlenir ama neden keşide edilmez?
Keşide edildiği söylenen çek veya poliçenin taraflarından biri muhataptır. Bonoda ise muhatap bulunmaz.
Taraflar
|
Eylem
| |
Poliçe
|
Keşideci
Muhatap
Lehdar
Hamil
Ciranta
Avalist
|
Keşide etmek
Çekmek
|
Bono
|
Mümzî
Lehdar
Hamil
Ciranta
Avalist
|
İhdas etmek
Tanzim etmek
|
Çek
|
Keşideci
Muhatap
Lehdar
Hamil
Ciranta
Avalist
|
Keşide etmek
Çekmek
|
· Poliçe; keşideci, muhatap ve lehdar arasında.
· Çek; keşideci, muhatap, lehdar arasında.
· Bono ise sadece mümzî ve lehdar arasındadır.
Bonoda muhatap olmadığı için görev yöneltilecek taraf yoktur.
Eğer “poliçe keşide etmek” veya “poliçe çekmek” yerine poliçe düzenlemek ifadesini kullanırsak keşideci ve muhatap arasındaki ilişkiyi eksik anlatmış oluruz.
Ama yürürlükteki Türk Ticaret Kanununu hazırlayanlar böyle düşünmemişler.
6762 Sayılı Mülga Türk Ticaret Kanunu (2)
|
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (3)
| |
Poliçenin Keşidesi ve Şekli
A) Şekil:
I - Unsurları: 1. Umumi olarak: Madde 583– Poliçe: 1. Senet metninde "Poliçe" kelimesini ve eğer senet Türkçeden başka bir dille yazılmışsa o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi; 2. Muayyen bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi; 3. Ödiyecek olan kimsenin (Muhatabın) ad ve soyadını; 4. Vadeyi; 5. Ödeme yerini; 6. Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadını; 7. Keşide tarihi ve yerini; 8. Keşidecinin imzasını; ihtiva eder |
Poliçenin Düzenlenmesi ve Şekli
MADDE 671- (1) Poliçe;
a) Senet metninde “poliçe” kelimesini, senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
b) Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi, c) Ödeyecek olan kişinin, “muhatabın” adını, d) Vadeyi, e) Ödeme yerini, f) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını, g) Düzenlenme tarihini ve yerini, h) Düzenleyenin imzasını, içerir. | |
Bono veya Emre Muharrer Senet
Madde 688– Bono veya emre muharrer senet:
1. Senet metninde (Bono) veya (Emre muharrer senet) kelimesini ve senet Türkçe'den başka bir dilde yazılmışsa o dilde bono karşılığı olarak kullanılan kelimeyi; 2. Kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedeli ödemek vaadini; 3. Vadeyi; 4. Ödeme yerini; 5. Kime ve kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadını; 6. Senedin tanzim edildiği gün ve yeri; 7. Senedi tanzim edenin imzasını; ihtiva eder. |
Bono veya Emre Yazılı Senet
MADDE 776- (1) Bono veya emre yazılı senet;
a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini, c) Vadeyi, d) Ödeme yerini, e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını, f) Düzenlenme tarihini ve yerini, g) Düzenleyenin imzasını, içerir. | |
Çeklerin Keşidesi ve Şekli
A) Şekil:
I - Unsurlar: Madde 692– Çek: 1. "Çek" kelimesini ve eğer senet Türkçeden başka bir dille yazılmış ise o dilde "Çek" karşılığı olarak kullanılan kelimeyi; 2. Kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedelin ödenmesi için havaleyi; 3. Ödeyecek kimsenin "muhatabın" ad ve soyadını; 4. Ödeme yerini; 5. Keşide gününü ve yerini; 6. Çeki çeken kimsenin (Keşidecinin) imzasını; ihtiva eder. |
Çeklerin Düzenlenmesi ve Şekli
I -Unsurlar
MADDE 780- (1) Çek; a) Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, c) Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını, d) Ödeme yerini, e) Düzenlenme tarihini ve yerini, f) Düzenleyenin imzasını, içerir. |
1. Mülga yasanın keşide dediğine yeni yasa düzenleme diyor ( Örnek: mülga yasa madde 692- yeni yasa madde 780; mülga yasa madde 583- yeni yasa madde 671 )
2. Mülga yasanın tanzim dediğine yeni yasa düzenleme diyor ( Örnek: mülga yasa madde 3 - yeni yasa madde 3; mülga yasa madde 725 – yeni yasa madde 813 )
3. Mülga yasanın çekmek, çekilmek dediğine yeni yasa düzenleme diyor ( Örnek: mülga yasa madde 708- yeni yasa madde 796 )
4. Mülga yasanın ihdas dediğine yeni yasa düzenleme diyor. ( Örnek: mülga yasa madde 564 – yeni yasa madde 652 ) (a)
Özetle yeni yasayı yazanlar metni fazlasıyla sadeleştirmiş ya da metni fazlasıyla “düzenlemiş”(!) görünüyor.
Yürürlükteki yasa ile iptal edilen yasa metninde bu terimlerin kaç kez geçtiğini kabataslak saydım ve aşağıya not ettim.
6762 Sayılı Mülga TTK
|
6102 Sayılı Yeni TTK
| |
Keşide
|
139 kez
|
0 kez
|
Tanzim
|
135 kez
|
0 kez
|
Düzenleme
|
0 kez
|
433 kez
|
İhdas
|
9 kez
|
0 kez
|
20 Mayıs 2018 Pazar
DİPNOT
a) Mülga yasada geçen tanzim, keşide, çekmek, ihdas sözcükleri yerine yeni yasada sadece, düzenleme sözcüğü kullanıldığını gösteren birkaç örnek madde.
6762 Sayılı Mülga TTK
|
6102 Sayılı Yeni TTK
|
Çekin birden fazla nüsha olarak tanzimedilmesi:
Madde 725 – Hamile yazılı çekler müstesna olmak üzere bir memlekette keşide edilip de diğer bir memlekette veya aynı memleketin denizaşırı bir kısmında ödenmesi şart olan ve aksine olarak bir memleketin denizaşırı bir kısmında keşide edilip o memlekette ödenmesi şart olan veyahut aynı bir memleketin denizaşırı olan aynı kısmında veya muhtelif kısımlarında keşide edilip ödenmesi şart olan her çek, birbirinin aynı olarak muhtelif nüshalar halinde keşideolunabilir. Bu nüshalar senet metninde teselsül eden sıra numaraları ile gösterilir. Aksi takdirde her nüsha ayrı bir çek sayılır
|
Çekin birden fazla nüsha olarak düzenlenmesi
MADDE 813-(1) Hamiline yazılı çekler hariç olmak üzere; bir ülkede düzenlenip de diğer bir ülkede veya aynı ülkenin denizaşırı bir kısmında ödenmesi şart olan ve aksine, bir ülkenin denizaşırı bir kısmında düzenlenip o ülkede ödenmesi şart olan ya da aynı ülkenin denizaşırı olan aynı kısmında yahut çeşitli kısımlarında düzenlenipödenmesi şart olan her çek, birbirinin aynı olarak çeşitli nüshalar hâlinde düzenlenebilir. Bu nüshalar senet metninde teselsül eden sıra numaraları ile gösterilir. Aksi takdirde her nüsha ayrı bir çek sayılır.
|
III - Ödeme için ibraz:
1. Umumi olarak : Madde 708 – Bir çek, keşideedildiği yerde ödenecekse on gün; keşide edildiği yerden başka bir yerde
ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.
Ödeneceği memleketten başka bir memlekette keşide edilen çek, keşideyeri ile ödeme yeri aynı kıtada
ise bir ay ve ayrı ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.
Bu bakımdan, bir Avrupa memleketinde çekilip ve Akdeniz'de sahili bulunan bir memlekette ödenecek
olan ve bilmukabele Akdeniz'de sahili olan bir memlekette çekilip bir Avrupa memleketinde ödenmesi lazımgelen çekler aynı kıtada keşideedilmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.
Yukarda yazılı müddetler, çekte keşidegünü olarak gösterilen tarihten itibaren işler.
|
Ödeme için ibraz
1. Genel olarak
MADDE 796- (1) Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.
(2) Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenençek, düzenlenmeyeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.
(3) Birinci ve ikinci fıkralarda yazılı süreler, çekte yazılı olan düzenlenmetarihinin ertesi günü başlar.
|
Madde 3 – Bu kanunda tanzim olunan hususlarla bir ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer bir müesseseyi ilgilendiren bütün muamele, fiil ve işler ticari işlerdendir.
|
MADDE 3- (1) Bu Kanunda düzenlenenhususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlerdendir.
|
Madde 564 – İptal kararı üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak da dermeyan veya yeni bir senet ihdasınıtalebedebilir.
|
MADDE 652- (1) İptal kararı üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak da ileri sürebilir veya yeni bir senet düzenlenmesiniisteyebilir.
|
b) Birkaç sözcüğün anlamı
Kubbealtı Lugatı (4)
İHDAS
(ﺍﺣﺪﺍﺙ) i. (Ar. ḥudūs “sonradan var olmak, vâki olmak”tan ihdāѕ) Yeni bir şey ortaya koyma, ortaya çıkarma: Ahiler, tâlim ve terbiye müesseselerinin kifâyeti karşısında yalnız tesânüt ve icrâ müesseselerini ihdâsa çalışmışlar (Mec. Um. Bel.). Başlarının ucunda, tâlihin korkunç istihzâsı Sultan Aziz’in ihdas ettiği birer Osmanlı nişânı âdeta gurbette gibi yatıyorlar (Ahmet H. Tanpınar).
TANZİM
(ﺗﻨﻈﻴﻢ) i. (Ar. naẓm “dizmek, düzene koymak”tan tanẓіm)
1. Sıraya koyma, sıralama, dizme.
2. Düzenleme, nizâma koyma: Onu meçhul bir düstûra göre yeniden tanzim ettiler (Ahmet Hâşim). İlk bakışta tanzîmi büyük bir gayrete muhtaç olmayan bir tiyatro veya opera dekoruna benzeteceğiniz bu köşe biraz derinleştirilirse şehrin târihinde bir parçadır (Ahmet H. Tanpınar). Sanatı, edebiyâtı, hatta ahlâk ve hakîkatı bile kendi çıkarlarına göre tanzim eder (Ahmet Kabaklı).
3. (Yazı, kitap vb.) Kaleme alma: “Bir lâyiha tanzîmine karar verdi.” Tanzîm eder o şi’ri gûyâ bir ferişte (Cenap Şahâbeddin).
4. Düzeltme, ıslâh etme.
KEŞÎDE
(ﻛﺸﻴﺪﻩ) i. (Fars. keşіden “çekmek”ten keşіde)
1. (Piyango için) Çekiliş: “Yılbaşı keşîdesi.”
2. (Poliçe, çek vb.) Çekme, çekilme, düzenleme, tertip etme.
3. Hat sanatında yazıya güzellik ve satıra ferahlık vermek, istife uydurmak maksadıyle bâzı harflerin uzatılarak yazılması ve harfin bu şekilde uzatılmış kısmı.
4. sıf. eski. Çekilmiş: Bir nîm neş’e say bu cihânın bahârını / Bir sâgar-ı keşîdeye tut lâlezârını (Nedim). Vermez aman âşıka hîç dinlemez figan / Bir mesttir ki gamzesi hançer-i keşîdedir (Fıtnat Hanım).
ѻ Keşîde etmek: Çekmek: “Telgraf keşîde etmek.” “Ziyâfet keşîde etmek.” “Poliçeyi keşîde etmek.” Keşîde-i silk-i tahrir: Yazıya çekilmiş.
KEŞÎDECİ
i. Çek veya poliçe düzenleyen kimse.
MÜMZÎ
(ﻣﻤﻀﻰ) sıf. (Ar. imżā’dan mumżі) İmzâ eden, imzâlayan.
Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü – Yaşar Çağbayır (5)
c) Alıntıdaki yazılışı değiştirmedim ama doğru yazılışı “emr ü havalesine” dir. “Emir ve havalesine” anlamına gelir. Ü harfi, “ve” anlamındadır.
KAYNAK
1. Kıymetli Evrak Hukuku Esasları – Poroy / Tekinalp – 17 Bası – Ekim 2006
2. Türk Ticaret Kanunu, Kanun no:6102, Kabul tarihi:13/01/2011,Yayınlandığı resmi gazete tarih ve sayı : 24/02/2011 – 27646
3. Türk Ticaret Kanunu, Kanun no: 6762, Kabul tarihi: 29/06/1956, Yayınlandığı resmi gazete tarih ve sayısı : 09/07/1956 – 9353
5. Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü – Yaşar Çağbayır
Erdal Bilgen - 20/05/2018